Asırlık Çınar: Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon (FTR)

“ Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon (eskiden fizik tedavi ve rehabilitasyon denilirdi), temelde kas-iskelet sistemi hastalıklarının tanısı, cerrahi dışı tedavisi ve rehabilitasyonunu konu edinen bir tıbbi uzmanlık dalıdır. Ayrıca, sadece kas-iskelet sistemi değil, diğer sistemlere ait doğumsal ya da edinilmiş hastalıklara bağlı fizyolojik ya da anatomik yetersizlikler de FTR’nin alanına girer.”

Türkiye Ajansı'nda yaklaşık 3 yıldır düzenli olarak yazmaktayım. Yazmak özgürlük, kalem ise güçtür. Bana bu fırsatı veren Sitemizin İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Tevfik Pekçak’a bu vesileyle teşekkür ve minnetlerimi sunmaktan mutluluk duyuyorum..

Cumhuriyetimizin yüzüncü yılını içerisinde kutlayacağımız bu yılın ilk sayısında, Cumhuriyetimiz kadar köklü olan 100 yıllık bir bilim dalından, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyonun tarihçesinden, gelişiminden, ülkemizde kullanılan kavramlardan, ne iş yapar, kimi tedavi eder bunu anlatmaya çalışacağım ve FTR’nin geleceğinden bahsedeceğim;

Ülkemizde rehabilitasyon ile ilgili çalışmalar, ekonomik ve sosyal sorunların yoğun olarak yaşandığı 1. dünya savaşına dayanmaktadır. Gelişimi ise ikinci dünya savaşından sonra olmuştur ve rehabilitasyon kavramı kullanıma girmiştir. “Fizik Tedavi” olarak başlayan, sonrasında “Fiziksel Tıp” denilen bu bilim dalına 1950’lerden sonra rehabilitasyon kavramı da eklenerek “Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon (Fiziyatri)” adı verilmiştir. Ülkemizde bu kavramlar tam olarak yerine oturmamıştır. Üniversitelerde “Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon” ismiyle adlandırılan bu branş, Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde “Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon” olarak geçmektedir. Halk arasında ise dile kolay yerleştiği için “Fizik Tedavi Doktoru / Fizik doktoru” gibi isimlerle adlandırılmaktadır.

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon (FTR) Uzmanı 6 yıl süren tıp fakültesi eğitiminin ardından 4 yıl boyunca fiziksel tıp ve rehabilitasyon alanında uzmanlık eğitimi alan tıp doktorudur. Kas/iskelet sistemiyle ilgili hastalıkların tanısını koyar ve tedavi programını planlar. Ülkemizde ilk rehabilitasyon uygulamaları askeri hastanelerde başlamıştır. Savaş sonrası sakatlıkların erken tedavi ihtiyacı nedeniyle 1890’lı yıllarda rehabilitasyon çalışmaları başlamıştır. Askeri Tıbbiye-i Şahane’den mezun olan doktorlar, Almanya’dan gelen hocalardan dersler alarak bu süreci yönetmişlerdir. Meşrutiyet’in ardından 1908 yılında bir grup hekim Almanya’ya giderek eğitimler almıştır. Ülkemizde süreç bu şekilde başlamıştır.

Fizik Tedavi: Fiziksel ajanların tedavi amacıyla kullanılmasına verilen addır. FTR uzman hekimlerinin koyduğu endikasyonlarda ve onların sorumluluğunda uygulana gelmiştir. “Fizik tedavi” ismi 1950’lerden sonra yerini “Fiziksel Tıp” a bırakmıştır. Sağlık Bakanlığının hekimler için kullandığı Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı ifadesi doğru bir isimlendirme değildir. Uluslararası camiada fizik tedavi ifadesi; fizyoterapist ve fizyoterapi teknikerlerini, yetiştikleri okulları ve dernekleri ifade etmektedir.

Rehabilitasyon: Çok eskilerde, kilise tarafından kullanılan bu ifade günahkâr insanların iyiliğe yönlendirilmesi için yapılan uğraşılar olarak kullanılmıştır. Günümüzde, Dünya Sağlık Örgütü rehabilitasyonu; “özürlülük ve engelliliğin etkisini azaltmak ve optimal sosyal entegrasyon sağlamak amacıyla yapılan her şey” olarak tanımlar. Rehabilitasyon travma ve hastalıkla birlikte başlar, hastanın isteklerine uyan toplum içindeki rolünü başarıncaya kadar yaşam boyu devam eder.

Rehabilitasyon, hekimliğin son aşamasıdır. Sağlığın bozulmasıyla sırasıyla şunlar olabilir: hastalık/yetersizlik (impairment), özürlülük (disability) ve engellilik (handicap). Yetersizlik organ düzeyindeki bozuklukları, özürlülük bireysel düzeydeki bozuklukları, engellilik ise bireyin sosyal çevreyle uyumundaki bozuklukları ifade eder. Rehabilitasyon hekimliği, sadece hastalığı tedavi eden geleneksel tıptan farklıdır. Rehabilitasyon hekimliği hastanın fonksiyonel sorunlarının üstesinden gelmeye çalışır. Özetle FTR, fonksiyonun düzeltilmesi üzerine odaklanmış bağımsız bir tıp uzmanlığıdır.

Rehabilitasyon bir ekip işidir. Ekibin lideri fiziyatristtir. FTR hekimi medikal tedavileri düzenlemekten ve rehabilitatif açıdan değerlendirmeden sorumludur. Rehabilitasyon hastalarında komplikasyonlar sıktır. Rehabilitasyon hekimi komplikasyonları önlemeyi bilmeli, ortaya çıkarsa iyi bir şekilde tedavi edebilmelidir. Liderlik vasfından dolayı, ekip motivasyonunu sağlama, yönlendirme gibi becerilere sahip olmalı, ekip üyelerinin görüşlerini alma, gerekirse uyma gönüllülüğüne sahip olmalıdır. Ayrıca ekip üyelerini denetleme becerisine sahip olmalıdır. Düzenli periyotlarla ekip toplantıları düzenleyerek üretkenliğin devamından sorumlu kişidir.

Rehabilitasyon bir ekip işidir, bir ailedir. Hekimin liderlik ettiği bu ailenin diğer üyeleri; iş-uğraşı terapisti, fizyoterapist, rehabilitasyon hemşiresi, fizik tedavi teknikeri, rekreasyon terapisti, prostetist/ortotist, psikolog, konuşma terapisti ve sosyal hizmet uzmanıdır. Ekip üyeleri arasındaki iletişimsizlik, yapılan işe saygı duymama verilen hizmetin kalitesini düşürür ve verimi azaltır. Bunu sağlamak kendini her konuda iyi yetiştirme sorumluluğu olan hekime aittir.